LADİK EL HALISININ KALİTESİ VE ÖZELLİKLERİLâdik kasabasının % 10’u el halıcılığı yaparak geçimini sağlamaktadır. Önceki yıllara oranla bu sayı oldukça düşüktür. Çeşitli sebeplerden dolayı (en önemlisi ihracatın durma noktasına gelmesi) halk halıcılığı bırakıp başka alanlara yönelmektedir.Bundan 10 yıl öncesine kadar üretimin büyük kısmını ihracata veren üreticiler ihracat düşse de hâlâ Amerika, Almanya, Hollanda, Fransa ve İtalya başta olmak üzere bir çok ülkeye satılmaktadır. Satış işlemi üreticiler tarafından yapılmayıp aracı kurumlar vasıtası ile sağlanmaktadır. Söz konusu aracı kurumlar Turizm şirketleridir. Bunlar gerekli Pazar araştırmasını yaptıktan sonra, Lâdik’deki üreticilerle temasa geçerek el halısını belli bir fiyat karşılığı alırlar. Daha sonra da üzerine kârını ekleyerek yurt dışındaki müşterilerine satarlar. Ancak yurt içi pazarda Turizm şirketi ile birlikte üreticilerde direkt satış yapabilmektedirler. Yurt içi satış % 5 ile sınırlıdır. Rakamdan da anlaşılacağı üzere halkımızın ne el halısını alacak maddi imkanı , ne de el halısının en büyük rakibi makine halısına karşı sahip olduğu üstünlüklerden haberi vardır.
EL HALICILIĞINDA KULLANILAN İPLİKLERİN ÖZELLİKLERİAtkı ipliği: Kullanılan atkı ipliğinin numarası 2,5 Nm’dir. Nm = L/G formülünden yola çıkarsak 1 gram atkı ipliği 2,5 metre uzunluğundadır. Anlaşıldığı üzere kullanılan iplik çok kalındır. Zaten halıcılıkta kullanıldığı için öyle olması gerekir. İplik, kalın olduğundan ince elyaf içermesi bir anlamda israf olacağından kalın elyaf ile üretilen iplik kullanılır. Şayet ince elyaf içerse idi ,maliyetin artması kaçınılmaz olurdu.Atkı ipliği % 100 yün elyafından üretilir. İpliğin % 40’ı Yeni Zelanda yün elyafından, % 40’ı Karaman besi yününden, % 20’si de Merinos yününden oluşmaktadır. Görüldüğü üzere atkı ipliği tek çeşit yünden yapılmayıp çeşitli yünlerin harmanlanıp karıştırılmasından yapılmıştır. Bu, pek dezavantaj sayılmaz. Şu açıdan bakacak olursak; Yeni Zelanda, Karaman Besi ve Merinos yünlerinin özelliklerini taşıyacak tek bir yünün sahip olduğu avantajlar ,dezavantajlardan daha fazla olacaktır.Atkı iplikleri genellikle Isparta Sümerbank Tekstil fabrikasından satın alınmaktadır. Boyasız halde alınan iplikler daha sonra boyatılmak üzere Uşak’ta bulunan iplik boyahanelerine gönderilir.Çözgü İpliği: Çözgü iplikleri % 100 pamuk olup, Rotor iplikçiliği ile üretilir. Bu iplikler 10 Ne numaraya sahiptir. Atkıda olduğu gibi çözgülerde kalındır. Ancak yinede atkıya göre ince sayılırlar.Çözgü iplikleri halıda taban oluşturmakta halının ön ve arka yüzünde beliren atkı ipliklerinin tutunma noktası olmaktadırlar. Hiçbir şekilde desen kısmında görünmeyen çözgü sadece püskül oluşturmak için halının her iki eninde belirir.Çözgü uzunluğu halı boyu esas alınarak ve belli toleranslar bırakılarak ayarlanır. İplikler yan yana aralık bırakılmayacak şekilde dokuma tezgahına yerleştirilir. Çözgü eni aynı zamanda halı eni olacaktır. Makine Dokumacılığında olduğu gibi bir hazırlık kısmı söz konusu değildir. Çözgü iplikleri ne levendlere sarılır ne de makinanın sürtünmesine dayanması için (el halıcılığında makine yoktur) haşıllama gereklidir. Hiçbir işlem görmemiş eğirme makinasından direkt olarak çıkan iplik yeterlidir.ÇEKİM İŞLEMİİplik , boyanması sırasında ve sonraki bitim işlemlerinde çekime uğrar. Bu çekim dokumada kullanılacak ipliği ve özellikle el ile dokunan halının tüketiciye sunulup ta kullanıma başlamasından sonraki dönemlerde halının çabuk deforme olmasına sebep olur. Halı enden ve boydan çekime uğrar ki bu da hiç istenmeyen bir olaydır.El halıcılığına büyük zarar veren yün ipliklerinin çekmesini önlemek için yapılan işlem çok basittir. İplikler boyandıktan sonra gergin hale sıcak suda yıkamaya bırakılır. Yıkama banyosuna gerek görüldüğü takdirde sıvı sabun konulabilir. Bu işlem yün ipliklerini sıcak su ile birlikte gevşettiği gibi sabunun kayganlaştırma özelliği sayesinde ipliği oluşturan elyafın daha rahat hareket etmesini sağlamaktadır. Bu işlemi yaparken ipliğin bükümünü bozarak açılması istenmez. Bu yüzden işlem çok dikkatli yapılmalıdır.Bir de sadece Milas halısına uygulanan bir işlem vardır. Halının çekmesini önlemek için tahta zemin üzerine tersten serilen halı, boyuna iki taraftan çivilenir ve apre maddesi verilir. Birkaç gün böyle bırakılır.
RENKLENDİRMELâdik halıları kendine ait 13 renk harmonisi çerçevesinde yalnız bu renklerle yapılır. Renklerin nasıl seçildiği ve daha da önemlisine 13 renge neden bağlı kalındığı bilinmemektedir. İlgi çekici bir başka yön ise bu renklerin hangi kıstaslara bakılarak seçildiğidir.Bu konu , bir o kadar da araştırma konusu olabilecek niteliktedir. Renk konusunda bir çok betimleme yapılabilir. Ama konu itibarı ile buna gerek duyulmamaktadır. Lâdik halısında şu renkler kullanılmaktadır.
Kullanılan desen aralığına göre siyah, kırmızı, koyu yeşil, koyu mavi, kahverengi ve bej renkleri halının görünümüne hakimdir. Geriye kalan beyaz, koyu pembe, açık pembe, açık yeşil, açık mavi ve sarı ise isteğe göre dizayn edilen Lâdik halılarının renk kategorileri arasına girerler.DESENLENDİRMELâdik halıları diye bilinen ve el tezgahında yapılan halıların önemli aşamalarından biri de desenlendirmedir. El halıcılığının tarihçesinin eskilere dayanması gibi halı desenleri de o zamanlarda İRAN, IRAK’ta kullanılan desenlerle aynıdır. Bu de demek oluyor ki, desenler ortadoğu desenleridir ve İç Anadolu yöresine ait değildir. Belirtmeden geçemeyeceğimiz bir etkileşimin olduğu bir gerçektir. Osmanlı İmparatorluğunun İran ve Irak’da yüzyıllarca hakimiyet sürdürmesi sebebiyle oradaki halkın kültür, dil, gelenek, adet ve an’ane lerini etkilemesi düşünüldüğünde onlara ait olduğunu zannettiğimiz desenlerin Anadolu’ya ait olması olasılığı küçümsenmeyecek bir gerçektir. Uygulanacak desene göre Lâdik halılarında kesin olan 40×50 sıklık uygulanır. 40×50 sıklığın anlamı, desimetrekarede enine 40 ilmek ve desimetrekarede boyuna 50 sıra olmasıdır. Desen, bu sıklığı uygun ölçüde gücü tellerine çözgü iplikleri yerleştirilerek uygulanır. Doku yapısında 10 cm2’ye yaklaşık2000 ilmek oturmalıdır. Bu demek oluyor ki, metrekareye 2.000.000 ilmek tekabül eder.El halılarında desen, ilk bakışta renk ile birlikte göze çarpan en önemli unsurdur. Halıyı iyi veya kötü göstermesi, otantik ya da çağdaş görünmesi buna bağlıdır. Desen halının fiyatını da artırır.ÜRETİM AŞAMASIBir el halısı yaklaşık 1.5 ayda tamamlanır. Halılar boy uzunluğuna bağlı olarak bir, üç, ya da beş işçi tarafından dokunur. Örnek verecek olursak 1mt*4mt uzunluğunda ve enine dokunan bir yolluk 5 işçi tarafından, 2 mt. 50 cm’ye 1.60 cm ve 3,15*2,15 metre halılar 3 işçi tarafından, 3*4,5 mt halılarda beş işçi tarafından dokunur. Tezgaha paralel şekilde ve yan yana dizilen işçiler aslen aynı görevi yaparlar. Her işçi 100-110 cm’lik bölümde çalışır. Önceden hazırlanan çözgü iplikleri el tezgahına yerleştirilir. İşçi atkı ipliğini mil vasıtası ile çözgü iplikleri arasından-bunu yaparken desene ve sıklığa sadık kalır-geçirerek işlemi tamamlar.Önemli kısımlardan biri olan yün ipliklerinin tüylendirilmesi “tefe” adı verilen demir ızgaralı küçük bir aletle yapılır. İşçinin deseni eksiksiz uygulaması için desen raporları ayrıca oturma kısımlarında tefe, halı üstünde ilk kırkımın yapılması için makasta yer almaktadır.
Dokunan kısım alta sarılır, böylece işçinin kolay çalışması sağlanır. Başta da bahsettiğimiz gibi el halısı ortalama 45 günde tamamlanır. Günümüzde makine halıcılığını düşünürsek uzun süre, dikkat ve zahmet gerektiren bu iş , koruma altına alınmalı ve desteklenmelidir.Çünkü onca emeğe rağmen tatmin edici gelire ulaşamamaktadır.
YIKAMA:Halının yıkanması, genel kalitenin iyileştirilmesi için yapılan işlemlerden (bir önceki konuda bahsetmiştik) hemen sonra uygulanır. Her ilacın halı ile muamelesinden sonra da ilgili ilacın uzaklaştırılması sebebiyle de yıkanır. İlaç alma olarak da bilinen bu tür yıkama işleminde; halı düz bir zemine yatırılır. Bu arada halının altından delikli yüzey arasından su verilir. Halıdan ayrılan ve suya karışan ilaç, sıyırma demirleri vasıtasıyla iyice uzaklaştırılır. İşlem her ilacın uygulaması bittikten sonra her seferinde tekrarlanır. Eğer bu yıkama işlemi yapılmasaydı, apre işlemlerinde de belirttiğimiz gibi bir kimyasalın etkisi diğer kimyasalın etkisini minimuma indireceği gibi ikisi bir arada halıya büyük zararlar da verebilirler.Halının bu şekilde 5-6 kez yıkanması renkli yün ipliklerinin renk salması durumu da kontrol altına alınmış olur. Sürekli yıkanan mamul salabileceği kadar renk salar ve daha sonraları hiçbir şekilde renk solması görülmez.SIKMA VE KURUTMAYıkama işleminde % 100 ıslanan halının bir şekilde kurutulması gerekmektedir. Kurutma % 100 nem alma şeklinde olmayıp önce sıkma makinasında işlem görerek yapılmaktadır. Sıkma makinası ile halının % 50 nemi alınır. Bu makine sıkma işlemini yüksek hızda dönerek oluşan merkezkaç kuvveti ile gerçekleştirmektedir. Yıkamadan gelen el halısı makineye verilir. Çalışma esnasında elyaf (atkı ve çözgü iplikleri) içlerine kadar girmiş olan su molekülleri merkezkaç kuvvetlerinin etkisi altında yüzeye doğru hareket ederler. Yine aynı kuvvetler altında oradan da sıkma makinasına geçerek halıyı terk ederler. Makinanın tabanı süzgeç şeklinde olup, su molekülleri bu süzgeçten geçerek tekrar halıya dönmesi engellenir.Halı üzer inde kalan % 50’lik nemi başka bir makine ile değil de güneşe bırakılarak serbest kuruması sağlanarak alınır. Ortalama 2 gün süre ile kurumaya bırakılır. Bu esnada açık hava koşulları dikkate alınmalıdır. Yağmur, toz, toprak vb. etkilere karşı tedbirli olunmalıdır .KIRKIM İŞLEMİKurutma bittikten sonra el halısı kırkıma girer. Elektrik motorlu kırkım makinası işçi tarafından halı üzerinde gezdirilir. Makine halı yüzünün tiftiklerini düzeltir. Bu işleme ise kırkım adı verilmektedir.El halısının ön ve arka kısımlarını oluşturan % 100 yün elyafının bulunduğu atkı iplikleri çekimin ana sebebidir. Bilinir ki yün elyafı sıcak su ile temas halinde-eğer gergin tutulmuyorsa-eski boyutunu kaybederek küçülür.